2019 жылдың 27 желтоқсанындаҚазақстан Республикасының Президенті Қ. Қ. Тоқаев «Педагог мәртебесі туралы» Заңға қол қойды.
Заңның қабылдануы Елбасы Н. Ә. Назарбаевтың 2018 жылғы 5 қазандағы «Қазақстандықтардың әл-ауқатының өсуі: табыс пен тұрмыс сапасын арттыру» атты Қазақстан халқына Жолдауы аясында жүзеге асырылды. Ол мұғалімдер мен мектепке дейінгі ұйымдардың қызметкерлері үшін барлық ынталандыруларды қарастыруы, жүктемені қысқартуы, күтпеген тексерулер мен тән емес функциялардан қорғауы тиіс.
Заң білім беру жүйесін жоғары білікті кадрлармен қамтамасыз ету, мемлекеттік қолдауды күшейту және педагогтердің еңбегін ынталандыру, педагог мәртебесін және педагогикалық мамандықтың беделін арттыру бойынша бірқатар міндеттерді шешуге бағытталған.
Заң еңбек құқықтарының, әлеуметтік кепілдіктер мен өтемақылардың, шектеулердің, міндеттер мен жауапкершіліктердің жиынтығын, сондай-ақ педагогтың құқықтық мәртебесін айқындайды.
Заңда мынадай жаңа ұғымдар пайдаланылады:
1) педагог – педагогтік немесе тиісті бейіні бойынша өзге де кәсіптік білімі бар және білім алушыларды және (немесе) тәрбиеленушілерді оқыту және тәрбиелеу, білім беру қызметін әдістемелік қолдау немесе ұйымдастыру бойынша педагогтің кәсіптік қызметін жүзеге асыратын адам;
2) педагогтік әдеп – педагогтердің Қазақстан Республикасының педагог мәртебесі туралы заңнамасында белгіленген мінез-құлық нормалары;
3) педагогтік әдеп жөніндегі кеңес – білім беру ұйымында құрылатын, педагогтердің педагогтік әдепті сақтау мәселелерін қарайтын алқалы орган;
4) тәлімгерлік – педагогтің орта білім беру ұйымында педагогтің кәсіптік қызметіне алғаш рет кіріскен адамға кәсіптік бейімделуіне практикалық көмек көрсету жөніндегі қызметі.
Жаңа заң қабылданғанға дейін педагог мәртебесі ҚР «Білім туралы» Заңының 7 тарауының тек төрт баптарымен «педагог қызметкердің мәртебесі» 50, «педагог қызметкердің құқықтары, міндеттері мен жауапкершілігі» 51, «білім беру ұйымдары қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі» 52, «әлеуметтік кепілдіктер» 53 баптарымен реттелді. Сонымен қатар, педагог мәртебесін толық бекіту үшін осы тарауда көрініс тапқан жалпы ережелер жеткіліксіз болды.
Жоғарыда аталған баптар педагогтің қызметін толық көлемде реттемедіжәне уақыт талаптарын қанағаттандырмады.
«Білім туралы» ҚР Заңының жоғарыда аталған тарауымен салыстырғанда «Педагог мәртебесі туралы» ҚР Заңы 21 баптан тұрады. Жаңа Заңның әрбір бабы педагогтардың кәсіби қызметін жүзеге асыруына ерекше жағдай жасайды.
«Педагог мәртебесі туралы» ҚР Заңында:
-педагогты кәсіптік міндеттерімен байланысты емес жұмыс түрлеріне тартуға, көзделмеген есептілікті не ақпаратты талап етуге не тексерулер жүргізуге;тауарлар мен көрсетілетін қызметтерді сатып алу бойынша міндетті жүктеуге жол берілмейді;
- мұғалімдердің балаларына мектепке дейінгі ұйымдарда бірінші кезектегі орын беру;
- әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыру;
- тәлімгерлікке мөлшерінде 1 БЛА (17697 теңге) қосымша төлемақы төлеу;
- оқу жүктемесінің 2021 жылдың 1 қыркүйегінен 18-ден 16-ға дейін төмендеуі;
-мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистр дәрежесі үшін қосымша ақы, негізгі жұмыс орны бойынша–10 АЕК мөлшерінде төлеу;
(республикалық бюджет туралы заңда белгіленген және тиісті қаржы жылының 1 қаңтарында қолданыста болған айлық есептік көрсеткіш)
- тиісті мемлекеттік білім беру ұйымының қызметі бойынша үнемдеу есебінен білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша білім алушылар мен тәрбиеленушілер арасындағы халықаралық олимпиадалардың, конкурстар мен спорттық жарыстардың жеңімпазын, жүлдегерін даярлаған үш лауазымдық жалақыға дейін бір жолғы сыйақы төлеу;
- білім беру саласындағы уәкілетті орган айқындайтын тізбе бойынша білім алушылар мен тәрбиеленушілер арасындағы халықаралық олимпиадалардың, конкурстардың және спорттық жарыстардың жеңімпазын, жүлдегерін дайындаған педагогке тиісті мемлекеттік білім беру ұйымының қызметі бойынша үнемдеу есебінен үш лауазымдық айлықақы мөлшерінде біржолғы сыйақы төлеу;
- «Қазақстанның еңбек сіңірген ұстазы» құрметті атағы үшін 1000 АЕК мөлшерінде біржолғы төлемақы алу;
- ұзақтығы күнтізбелік 42 күннен 56 күнге жыл сайынғы ақы төленетін еңбек демалысын алу;
- бір оқу жылы кезеңінде орта білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметке алғаш кіріскен педагогқа тәлімгерлік үшін қосымша ақы төлеу;
- кезекті еңбек демалысы берілген кезде күнтізбелік жылда бір рет кемінде бір лауазымдық айлықақы мөлшерінде сауықтыруға арналған жәрдемақыға кепілдік берілу көзделген.
Сауықтыру жәрдемақысына қатысты педагогке кепілдік берілген Заң нормасына жеке тоқталғым келеді. Заңның 12-бабы 1-тармағының 4) тармақшасында «кемінде бір лауазымдық жалақы» деген сөздер тіркесімі бар, бұл кәсіподақтар мен жұмыс берушілерге ұжымдық шарттар мен келісімдерде сауықтыруға арналған жәрдемақыны ұлғайтуды көздеуге мүмкіндік береді.
Заңның 8-бабының 5-тармағына ерекше назар аударуды талап етеді, ол мемлекеттік орта білім беру ұйымдарында ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистр дәрежесі үшін қосымша ақы белгілейді.
Мәтін бабын негізге ала отырып, Заңның осы қосымша ақысы тек мемлекеттік орта білім беру ұйымдарының педагогтарына, және тек негізгі жұмыс орны бойынша төленеді.
Сондай-ақ, ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистрлер мен бейіні бойынша магистрлер арасындағы айырмашылықты түсіну қажет.
Ғылыми-педагогикалық бағыт бойынша магистратураға ғылыми-зерттеу жұмыстарына, педагогикалық бағыттағы пәндерге көп сағат бөлінеді. Осы магистратурада оқу мерзімі 2 жылды құрайды.
Бейіндік магистратура қолданбалы сипатқа ие. Ондағы барлық пәндер мамандардың кәсіби даярлығын тереңдетуге бағытталған.
Бейіндік магистратурада оқуды сабаққа міндетті түрде қатысқан жағдайда жұмыспен қоса атқаруға болады. Оқу мерзімі мамандығына байланысты 1-1,5 жылды құрайды.
Егер педагогтың бейіні бойынша магистр дәрежесі болса, онда ол педагогика және ғылыми-педагогикалық циклдің басқа да пәндері бойынша кредиттерді алып, дипломды қосымша алуға мүмкіндігі бар.
Бұдан бұрын, Қазақстан Республикасының Президенті К. К. Тоқаевтың 2019 жылғы 16 тамыздағы Республикалық тамыз конференциясының пленарлық отырысында тапсырмасы педагогтар үшін жағымды жаңалық болды.
Президент өз сөзінде: «Елдегі 500 мың педагог маңызды көтеруді сезбейді – бұл туралы тікелей айту керек. Бұл ретте жалақы ең төмендердің бірі болып қалады және экономика бойынша орташа жалақының 65%-ын ғана құрайды. Сондықтан Үкіметке білім беру жүйесіне білікті кадрларды тарту және педагогтардың мәртебесін арттыру мақсатында мұғалімдердің жалақысын төрт жыл ішінде екі есеге арттыруды тапсырамын».
Сондай-ақ, бұл тапсырманы Мемлекет басшысы 2019 жылғы 2 қыркүйектегі «Сындарлы қоғамдық диалог-Қазақстанның тұрақтылығы мен өркендеуінің негізі» атты Қазақстан халқына Жолдауында жариялады.
Сонымен қатар, педагогтарға сынып жетекшілігі және дәптерлерді тексергені үшін екі есе мөлшерде қосымша ақыны ұлғайту, сондай-ақ барлық педагогтарға педагогикалық шеберлік біліктілігі үшін лауазымдық жалақыдан 30-дан 50%-ға дейін қосымша ақы көзделеді.
Заңда осымен қатар кәсіптік білімі бар, бірақ педагогикалық білімі жоқ адамдардың мәртебесі белгіленген. Тиісті бейін бойынша педагогтың кәсіптік қызметіне бірінші рет кірісетін осы тұлғалар жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымдарының базасында педагогикалық қайта даярлаудан өтеді. Педагогикалық қайта даярлау тәртібін білім және ғылым министрлігі айқындайды. Педагогикалық қайта даярлау бойынша осы талаптар қосымша білім беру бағдарламалары бойынша педагогтің кәсіби қызметін жүзеге асыратын тұлғаларға қолданылмайды.
ҚР Білім және ғылым министрлігі өкілдерінің ақпараты бойынша жоғарыда көрсетілген барлық арттырулар мен қосымша ақылар 2020 жылдың 1 қаңтарынан бастап есептелетін болады.
Азаматтық қызметшілерге еңбекақы төлеу жүйесі «Азаматтық қызметшілерге, мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен ұсталатын ұйымдардың қызметкерлеріне, қазыналық кәсіпорындардың қызметкерлеріне еңбекақы төлеу жүйесі туралы» Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2015 жылғы 31 желтоқсандағы № 1193 қаулысыменреттеледі. Ескере отырып, Заңдағы көзделген барлық қосымша ақылар, сондай-ақ Президенттің Жолдауындағы мақсаттар, осы қаулыға тиісті өзгерістер енгізіледі.
Жекеменшік білім беру ұйымдарында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтердің еңбегіне ақы төлеуді олардың құрылтайшылары немесе соған уәкілеттік берілген адам Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес айқындайды.
Білім беру қызметінің сапасы Педагогтің кәсіби дайындығы мен біліктілік деңгейіне тікелей байланысты.
Заң тетіктерін белгілеу құқығын іске асыру:
- жұмыс берушінің қаражаты есебінен біліктілікті арттыру;
- кадрларды қайта даярлау.
Заң Жергілікті атқарушы органдарға педагог мәртебесін арттыру процесіне қатысуға мүмкіндік береді. Осылайша, сәйкес:
- Заңның 8-бабының 6-тармағы, жергілікті атқарушы органдар педагогтарға кемінде 300 еселенген айлық есептік көрсеткіш мөлшерінде сыйақы түрінде қосымша ынталандыру төлемдерін белгілеуге құқылы;
- Заңның 9-бабының 4-тармағына сәйкес, жергілікті атқарушы органдар бір жолғы сыйақы төлей отырып немесе онсыз және ынталандырудың өзге де нысандарынсыз, оның ішінде Қазақстан Республикасында белгіленген мереке күндеріне жергілікті ерекшелік белгілері мен құрметті атақтарды құру арқылы педагогтарды көтермелеудің қосымша шараларын белгілеуге құқылы;
- п. 7 ст. 12 Заңның, жергілікті атқарушы органдар белгілеуге құқылы өтемақы төлемдері педагогу за жалдауға (жалға) тұрғын үй және коммуналдық қызметтер толық немесе ішінара төлеу үшін жолдамалар сатып алу санаторлық-курорттық емдеу және демалыс, сондай-ақ өзге де жеңілдіктер, әлеуметтік қолдауға бағытталған педагог.
Жоғарыда аталған құқықтардан басқа заң педагогке Заңның 15-бабында көрсетілген, ол сақтауға тиіс және олар үшін жауапты болатын бірқатар міндеттерді белгілейді.
Тәжірибе көрсетіп отырғандай, жаңа заңды қабылдау кезінде педагог мәртебесін қозғайтын ҚР кейбір заңнамалық актілеріне өзгерістер мен толықтырулар енгізіледі.
Мәселен, барлық заңнамалық актілерде «педагог қызметкер», «педагог кадрлар», «педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілген адамдар» деген сөздер тиісінше «педагог» сөзімен алмастырылады.
«Білім туралы» ҚР Заңының 7-тарауының тақырыбы мынадай редакцияда жазылады: «Жоғары және (немесе) жоғары оқу орнынан кейінгі білім беру ұйымында кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтің мәртебесі».
Педагогтарға әскери қызметке шақыруды кейінге қалдыру, «Әскери қызмет және әскери қызметшілердің мәртебесі туралы» ҚР Заңының 35-бабы 5-тармағының 1) тармақшасын ұстау үшін мынадай редакцияда жазылады:
«кәсіптік қызметін жүзеге асыратын педагогтарға
мектепке дейінгі білім беру ұйымдарында, орта (бастауыш, негізгі орта, жалпы орта), техникалық және кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында
кәсіптік, орта білімнен кейінгі білім беру ұйымдарында, мамандандырылған, арнайы білім беру ұйымдарында, білім беру ұйымдарында
балаларға арналған қосымша білім беру ұйымдарында, сондай-ақ әдістемелік кабинеттерде, барлық жұмыс кезеңінде» деген сөздермен ауыстырылады.
Бұрын Әскерден кейінге қалдыру ауылдық жерлерде орналасқан білім беру ұйымдарының оқытушыларына ғана берілді.
ҚР Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Кодексіне бірқатар өзгерістер мен толықтырулар енгізілетін болады. Атап айтқанда, 409-бап:
- педагог мәртебесі туралы Қазақстан Республикасының заңнамасын бұзу;
- осындай құқығы жоқ педагогтың кәсіби қызметіне жібергені үшін;
- жеке тұлғалардың (оның ішінде 12 жастан 16 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар) өзінің лауазымдық міндеттерін орындау кезінде педагогқа құрмет көрсетпеу, былапыт сөйлеу, әдепсіз мінез-құлық, қорлау, әдепсіз әрекеттерді (белгілерді), заттарды көрсету, оның ішінде бұқаралық ақпарат құралдарын немесе телекоммуникация желілерін пайдалану арқылы көрсету.
Жоғарыда аталған бұзушылықтар жеке тұлғаларға, оның ішінде лауазымды адамдарға, ата – аналарға немесе оларды алмастыратын адамдарға; шағын/орта/ірі кәсіпкерлік субъектілеріне немесе коммерциялық емес ұйымдарға 10-нан 120 АЕК-ке дейінгі мөлшерінде айыппұл салуға әкеп соғады.
Сонымен қатар, ҚР ӘҚБтК кінәлі адамдарды 5-тен 10 тәулікке дейін әкімшілік қамауға алуды көздейді.
Нұр-сұлтан қалалық «Әділет» білім беру қызметкерлерінің Кәсіподағынан қалалық кәсіподақ осы құқықтық актіні әзірлеуге белсенді қатысқаны туралы айтқым келеді. «Әділет» Кәсіподағының төрағасы Б. Ә. Әлиев заңды әзірлеу жөніндегі жұмыс тобының құрамына кірді.
Қазіргі уақытта «Әділет» Кәсіподағы Нұр-сұлтан қалалық білім басқармасымен бірлесе отырып, жаңа заңның талаптарын ескере отырып, әлеуметтік серіктестік туралы келісімге қол қою бойынша жұмыстар жүргізілуде. Келісімге қол қойылғаннан кейін ұжымдық шарттардың және оларға қосымша келісімдердің макеттерін әзірлеу жоспарлануда.
«Педагог мәртебесі туралы» Заңның қабылдануы педагогтардың қоғамдағы әлеуметтік кепілдіктері жүйесін, сондай-ақ педагог мәртебесін арттыру, ынталандыру және кәсіби өсу үшін жағдай жасайды деп сеніммен айтуға болады.